کافی‌ست در شبکه‌های اجتماعی، از تلگرام تا اینستاگرام و فیس‌بوک «معرفی قاچاقچیان کلاهبردار» را سرچ کنید و با چندین صفحه به همراه عکس قاچاق‌بران و سندهای کلاهبرداری مواجه شوید.
در میان این‌همه صفحه و کانال اما نام «صبا» میان بسیاری از پناه‌جویان شناخته‌شده است. چندین سال پیش، از فیس‌بوک شروع کرد و حالا در تلگرام با کانالی که بیش از ۵ هزار نفر عضو دارد، به افشای قاچاق‌برهایی کلاهبردار و روش‌های آن‌ها می‌پردازد.
در گفت‌وگو با پناه‌جویانی که برای سفر غیرقانونی به کشورهای اروپایی به قاچاق‌بران اعتماد کرده‌اند، نام صبا را هم می‌توان شنید. به‌عنوان کسی که «قاچاق‌برها به خون او تشنه‌اند.» فعالیت او صرفا در راستای افشای کلاهبرداری‌هاست تا به گفته خودش، افراد کم‌تری ضرر کنند. البته بحث این کانال افشای قاچاق‌بران مالی است و نه خشونت‌هایی که بسیاری از آن‌ها در این مسیر بر سر پناه‌جویان آوار می‌کنند. مثل ضرب و شتم آن‌ها، گروگان گرفتنشان و حتی آزارهای جنسی و تجاوز.
یکی از قاچاق‌بران که در شهر «کاله» فرانسه زندگی می‌کند، در گفت‌وگو با ایران‌وایر درباره وضعیت زنان در مسیر پناه‌جویی همین خطر را گوشزد می‌کرد: «به‌هرحال اگر زن باشی و آن‌هم زن تنها، قاچاق‌بر به‌راحتی از تو نمی‌گذرد.» هرچند هنوز سکوت زنان پناه‌جو در خصوص خشونت‌هایی که در این مسیر می‌بینند شکسته نشده است و همچنان این مساله مخفی نگه‌داشته می‌شود. خصوصا پناه‌جویان که بعد از رسیدن به مقصد، در تلاش هستند تا هر آنچه را پشت‌سر گذاشته‌اند، فراموش کنند و کتاب تازه‌ای برای زندگی‌شان بنویسند؛ اما مسافران و پناه‌جویان بسیاری هستند که حاضر به افشای کلاهبرداری‌های مالی شده‌اند.
به‌عنوان نمونه، در همین کانال تلگرامی «معرفی کلاهبردارهای مهاجرت و پناهندگی» بی‌شمار تصویر از قاچاق‌برهایی هست که پول مسافرها را نقد گرفته‌اند و با نوشتن یک توافق‌نامه، بدون نگرانی از گیر افتادنشان مهاجرت کرده‌اند. برخی از ترکیه، یونان تا شهرهای اروپای غربی و حتی ایران.
- «ما ۱۷۰ میلیون پول به این دو نفر دادیم که ما را به انگلیس ببرند؛ اما دو ماه ما را داخل دنیزلی نگه داشتند و دست‌آخر با دو بچه به ایران برگشتیم و پولمان را هم از دست دادیم.»
- «از ما مبلغ ۱۷۵ میلیون تومان بابت ویزای مستقیم آلمان و بلیت هواپیما گرفتند. من و همسر و بچه‌ام؛ اما به‌محض دریافت پول ناپدید شدند. این فرد صراف آشنا در ترکیه دارد که با او همدست است. خود صراف هم حالا غیبش زده.»
- «دو سال پیش مبلغ ۷۷ میلیون تومان که کل دارایی و زندگی‌ام بود پرداخت کردم تا من و زن و بچه‌ام را به آلمان ببرند. پول و مارک را به‌حساب برادر و خواهرش که ایران هستند ارسال کردم؛ اما خبری از آن‌ها نیست.»
- «نزدیک ۲ ماه پیش به ما گفتی ۱۵ روز کارتون طول می‌کشه. الان یک‌ماهه در ترکیه هستیم. یک‌ماهه به ما می‌گویی فردا و پس‌فردا. تابستان هم تمام شد و زمستان از راه رسیده. تکلیف ما چیست؟»
- «این خانم در آژانس هواپیمایی پول ما را گرفت و بعد صاحب آژانس اخراجش کرد. ۲ ماه شبانه‌روز گشتم تا پیدایش کردم و حکم جلب او را گرفتیم. ۴۹ شاکی دارد. از هر نفر ۱۰۰ میلیون گرفته بود تا ویزای انگلیس بدون اثرانگشت بگیره؛ اما ویزا جعلی بوده. ما هم ۴ نفر بودیم که از ما یورو گرفت.»
این نقل‌قول‌ها تنها نمونه‌هایی است از پیغام‌هایی که به این کانال‌ها و شبکه‌های افشای قاچاق‌بران کلاهبردار ارسال می‌شود. زنان و مردان و کودکانی که به هر دلیلی تصمیم به ترک ایران می‌گیرند و هرآن چه را دارند سرمایه رفتن از وطنشان می‌کنند. در صحبت‌های اکثر پناه‌جویان هم شنیده می‌شود که «به نظر آدم درستی می‌آمد.» یا «به ما گفت تضمینی است و بعد از پرداخت پول، چندروزه در مقصد خواهیم بود.» اعتمادی که توسط قاچاق‌بر برای کسب درآمد ایجاد می‌شود اما بعد از مدتی، یا ناپدید می‌شود یا خبرش به پناه‌جویان و مسافرانش می‌رسد که تحت تعقیب است، بازداشت‌شده یا به مقصد دیگری رفته است.
انتشار هویت یا اسناد قرارداد میان پناه‌جویان و قاچاق‌بران اما به گفته ادمین این کانال یعنی «صبا» باعث شده که برخی از پناه‌جویان بتوانند به پول خود برسند. نگرانی قاچاق‌برها از افشای نام و هویت و اسنادشان در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها عاملی است برای بازگردانده شدن مبالغ هزینه شده یا گیر افتادن قاچاق‌بران کلاهبردار.
«صبا» خیلی مایل به افشای جزییات نیست. او به «ایران‌وایر» می‌گوید: «این کانال صرفا برای کمک به مردمی ساخته‌شده که می‌خواهند مهاجرت کنند یا پناه‌جو هستند. می‌دانیم که در میان پناه‌جویان مهاجران اقتصادی هم وجود دارد. این مساله به من ربطی ندارد و مسئولیت کشف این موضوع با اداره مهاجرت و شعبه‌های سازمان ملل است. معرفی این افراد کلاهبردار در کانال ما صرفا برای هشدار به باقی نفراتی است که می‌خواهند با این افراد کار کنند. به‌نوعی پیش‌گیری از کلاهبرداری‌هاست.»
به گفته صبا «ما قرار نیست برای وصول مال‌باخته‌ها کاری انجام دهیم. ما اطلاع‌رسانی می‌کنیم و تاکنون بعضی‌ها توانسته‌اند به پول‌های خودشان برسند. همه این قاچاق‌بران تنها و بی‌کس نیستند. بعضی‌ها از ترس آبرو خانواده‌هایشان پول‌ها را پس می‌دهند.»
همان‌طور که «صبا» هم تاکید دارد شکایت و پیگیری قضایی با مال‌باخته‌ها است.
وقتی با برخی از پناه‌جویان مال‌باخته صحبت کردم اما تمایلی برای ارایه شکایت قضایی نداشتند. بیشتر آن‌ها از چند مساله در هراس هستند. نخست این‌که ارایه شکایت و درگیری با پلیس به قیمت از دست رفتن پناهندگی‌شان تمام شود. از طرف دیگر، به گفته برخی دیگر که شکایت کرده‌اند، پلیس وارد سوال و جواب و کنترل ابزارهای ارتباطی آن‌ها می‌شود و برای همین احساس امنیت را از دست می‌دهند و می‌گویند: «انگار که ما مجرم هستیم.»
اما مهم‌تر از همه، پناه‌جویانی هستند که ترس از قاچاق‌بر و مورد آزار او قرار گرفتن، اولویت اول سکوت آن‌ها است. در بسیاری از پیغام‌هایی که میان قاچاق‌بران و مسافران مال‌باخته ردوبدل می‌شود، قاچاق‌بر آن‌ها را تهدید می‌کند. گاه این تهدیدها به خطر انداختن جان فرزندان مسافران است یا تحقیرها و توهین‌های جنسی که زنان بیشتر با آن مواجه می‌شوند.
این در حالی‌ست که به گفته وکلای مورد مشورت با «ایران‌وایر» کمک به افشای شبکه‌های قاچاق انسان که اقدام به کلاهبرداری و اعمال خشونت علیه پناه‌جویان می‌کنند، می‌تواند در روند پناهندگی مسافران، نقش مثبت داشته باشد. به گفته یکی از وکلای ایرانی ساکن پاریس که حول موضوع مهاجرت و پناهندگی نیز فعالیت دارد «ما به پناه‌جویانی که به هر دلیلی بازداشت می‌شوند، می‌گوییم اگر در کشف باند قاچاق انسان و معرفی کلاهبردارها همکاری کنند، ما هم می‌توانیم در پرونده‌های پناهندگی‌شان اعمال زور بیشتری کنیم.»
اما تمامی آن‌هایی که کلاهبرداری می‌کنند، لزوما قاچاقچی انسان نیستند بلکه ممکن است خودشان هم پناه‌جویانی باشند از قشرهای مختلف که به دلیل مشکلات مالی، روی به همکاری با قاچاقچیان آوردهاند؛ اما ازنظر قانونی، به هر دلیلی و با هر میزان کلاهبرداری، در پروسه قاچاق انسان نقش داشته‌اند. در حال حاضر ده‌ها ایرانی در زندان‌های پاریس هستند که به دلیل کمک به پروسه غیرقانونی قاچاق انسان بازداشت شده‌اند. برخی هم که به همکاری روی آوردهاند، قاچاق‌برانی را معرفی کرده‌اند که در کشورهایی مثل یونان، ترکیه، بوسنی‌هرزگوین و صربستان ساکن و مشغول به فعالیت هستند. در نتیجه دسترسی سیستم قضایی اتحادیه اروپا یا ناتوان از کشف آن‌هاست یا دسترسی به آن‌ها ندارد.
مرور تمامی مراحل قاچاق انسان و دست‌اندرکارانش، انواع کلاهبرداری‌ها و خشونت‌هایی که عریان مقابل چشمان کودکان اتفاق میفتد، ناکارآمدی سیاست‌های کشورهای اروپایی در مقابله با این مساله اما راوی یک واقعیت است. آن‌هم بی‌پناهی هزاران پناه‌جو و ضعیف‌ترین عنصر قاچاق انسان که مدام در حال پرداخت هزینه است و وقتی به کشور مقصد می‌رسند نیز، ماجرایی دیگر برای ورود به جامعه مقصد پیش روی دارد که گاه برای آن آماده نیست.
آیدا قجر/ایران وایر