هنوز « برگزیت » اتفاق نیفتاده اما دولت کنونی بریتانیا گفته است که ۳۱ اکتبر این اتفاق خواهد افتاد و از اتحادیه اروپا خارج خواهد شد.
پارلمان بریتانیا اما در هفتهای که گذشت، قانونی را تصویب کرد که طبق آن، اگر این کشور تا تاریخ ۱۹ اکتبر نتواند با اتحادیه اروپا به توافق برسد، برگزیت اتفاق نخواهد افتاد. این در حالی است که سازمانهای حقوق بشری، به ویژه آنهایی که در حوزه پناهجویان فعالیت میکنند، هشدار دادهاند اگر بریتانیا بر سر پناهجویان بعد از برگزیت به دستآوردی نرسد، شرایط پناهجویان سختتر خواهد شد و برخی توافقات ملغی میشوند.
اگرچه از زمان رفراندوم سال ۲۰۱۶ که مردم بریتانیا رای به برگزیت دادند تاکنون هیچ تغییری در توافقات این کشور با اتحادیه اروپا رخ نداده است اما مشخص نیست در آیندهای نه چندان دور، شرایط پناهجویان در این کشور به شکلی در خواهد آمد؛ کشوری که مقصد رویایی بیشتر پناهجویان، به ویژه ایرانیها است.
ارزش واحد پول این کشور، زبان انگلیسی، امکانات رفاهی برای پناهجویان و مهمتر از همه، وجود اشتغال، به ویژه «کارهای سیاه»(غیرقانونی)، انگیزههای اصلی پناهجویان برای رسیدن به بریتانیا است.
«کاوه بهشتیزاده»، وکیل مهاجرت و پناهندگی در بریتانیا معتقد است اگرچه هنوز برگزیت در حالت تعلیق قرار دارد و آینده آن مشخص نیست اما اگر این اتفاق بیفتد، شرایط این کشور برای پذیرش پناهجویان وخیمتر خواهد شد.
«ایرانوایر» از او در مورد وضعیت پناهندهها در صورت خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بدون توافق پرسیده است:
بسیاری از سازمانهای حقوق بشری ابراز نگرانی کردهاند که اگر بریتانیا بدون توافق با اتحادیه اروپا از آن خارج شود، شرایط پناهجویان وخیمتر خواهد شد. تاکید آنها بر قانون «دوبلین۳» است که باعث پیوستن اعضای خانوادهها به یکدیگر میشود؛ مثلا کودکپناهجوی ۱۶ سالهای که در شهر «کاله» در شمال فرانسه در انتظار است، اگر عضوی از خانوادهاش در بریتانیا باشد، میتواند به او بپیوندد. این نگرانیها تا چهقدر میتوانند جدی باشند؟
- باید توجه داشت که در این خصوص دو قانون وجود دارد؛ دوبلین۳ و «دابز». طبق قانون دوبلین، پناهجویان باید در اولین کشور اتحادیه اروپا که قدم میگذارند، درخواست پناهندگی کنند. در این قانون، استثناهایی هم هست؛ مثلا مادر و فرزند یا زن و شوهری که از هم جدا شده باشند، میتوانند به هم بپیوندند. کشورها مسوول هستند تا آنها را به هم برسانند؛ برای نمونه، اگر مادر در آلمان، پدر در فرانسه و کودک ۱۶ساله در بریتانیا باشند، این سه کشور باید با یکدیگر شور کنند تا ترجیح خانواده را بسنجند و آنها را به هم برسانند. آیا بعد از برگزیت حتی بدون توافق، این قانون لغو میشود؟ به نظر من به احتمال زیاد بریتانیا بر سر اجرایی شدن این قانون با اتحادیه اروپا همکاری خواهد کرد. این به نفع کشورها است که خانوادهها را از هم جدا نکنند. از سوی دیگر، بریتانیا یکی از امضاکنندگان قوانین حقوق بشری اتحادیه اروپا است که قراردادی کاملا جدا از عضویت در اتحادیه اروپا به حساب میآید. خانوادههایی که در اتحادیه اروپا از هم جدا افتادهاند، میتوانند از قوانین حقوق بشری استفاده کنند و به هم برسند.
اما قانون دابز روایت دیگری دارد. دابز کودکپناهجویی بود که شش سال داشت و بعد از شروع جنگ جهانی دوم، با قطار به همراه پدرش از چکسلواکی سابق به بریتانیا قدم گذاشت. او با داشتن این تجربه تلخ تاریخی، مدتی نماینده «حزب کارگر» بود و هماکنون عضو مجلس اعیان این کشور است. او از بریتانیا خواست که به پناهجویان زیر ۱۸ سالی که در کاله، یونان یا ایتالیا گیر کردهاند، رسیدگی کند، آنها را به بریتانیا بیاورد و پناهندگی آنها را مورد تایید قرار دهدد. دولت بریتانیا بعد از فشارهای زیاد از سوی لردها، وکلا و فعالان حقوق بشری، قبول کرد که سه هزار کودکپناهجو را به بریتانیا بیاورد؛ به ویژه اگر عضوی از خانوادههای آنها در این کشور زندگی میکردند و قوانین دوبلین شامل حال آنها نمیشد. قانون دابز حتی افراد بالای ۱۸ سال را هم شامل میشد. بریتانیا اما بعد از وارد کردن ۴۰۰ پناهجوی نوجوان، به این امر خاتمه داد. الان رویاین کشور فشار است که به قول خود عمل کند و پشتیبان دو هزار و۶۰۰ کودکپناهجوی دیگر شود. اما باید بگوییم که زمان اجرایی شدن قانون دابز دیگر تمام شده است؛ چه برگزیت بیاید و چه نیاید.
گفتید کشورها موظف هستند بر اساس ترجیح خانوادهها اقدام کنند اما تابستان سال گذشته، سران اتحادیه اروپا تصویب کردند که پناهجویان حق انتخاب مقصد را ندارند.
- تصمیم اتحادیه اروپا به پناهجویان مجرد یا خانوادههایی برمیگرد که همراه هم هستند. اما اگر خانوادهای از راه قاچاق وارد اتحادیه اروپا شده و قاچاقچی آنها را از هم جدا کرده باشد، کشورها موظف هستند اعضای این خانواده را به یکدیگر برسانند. در قوانین هست که هیچ کشوری حق ندارد اعضای خانواده را از هم جدا کند وگرنه نقض کامل حقوق بشری است که میتواند به سادگی در دادگاه مطرح شود. معمولا نظر تصمیمگیرنده اصلی را در نظر میگیرند و بعد کودکان. چون کودکان دوست پیدا کردهاند، زبان یاد گرفتهاند یا در مدرسه مشغول به تحصیل هستند. نتیجه نهایی به تصمیمگیری جمعی بین خانواده، کودک و کشورهای مختلف برمیگردد.
در دنیای پناهجویی، شنیدههای بسیاری درباره روند بررسی پروندهها در بریتانیا وجود دارد. گاهی حتی پناهجویانی که برگه پلیس به همراه دارند، خود را پناهنده میدانند. روند رسیدگی به این پروندهها دقیقا به چه شکل است و چه قدر طول میکشد؟
- در جواب این سوال باید گفت واقعا به شانس برمیگردد. وقتی فردی امروز وارد بریتانیا میشود و تقاضای پناهندگی میدهد، همان روز مصاحبه کوتاهی با او میشود تا نحوه رسیدنش به این کشور مشخص شود. او را در مکانی به مدت ۲۸ روز یا کمتر نگهداری میکنند، بعد از آن خانه و حقوق پناهندگی برایش در نظر میگیرند. پروسه رسیدگی پناهندگی در بریتانیا از فرد به فرد متفاوت است. ممکن است یک نفر طی ۱۰ روز پناهندگی بگیرد و فرد دیگری طی دو سال. البته سیستمی در بریتانیا وجود دارد به نام «سیستم سریع رسیدگی به پناهجویی»؛ یعنی پناهجویان را در بازداشتگاه نگه میدارند و کل پروسه نباید بیش از شش تا هشت هفته طول بکشد. پناهجویان کشورهای هندوستان، پاکستان، نیجریه و بنگلادش مطمئنا در این سیستم قرار میگیرند چون بریتانیا این کشورها را کشورهای امن میداند. پس رسیدگی به پروندههای آنها آسانتر است و راحتتر میتواند پاسخ منفی بدهد و آنها را اخراج کند. در خصوص شهروندانی که از ایران میآیند، روند بررسی پروندهها متفاوت است. موکلی داشتم از کارمندان «بیبیسی» که در همین سیستم، پاسخ مثبت گرفت. چون واضح است که جان کارمندان بیبیسی فارسی در ایران در خطر خواهد بود.
اما بیشتر پناهجویان ایرانی نه کنشگران سیاسی هستند و نه روزنامهنگار. اغلب آنها پناهجویان اقتصادی و بعد خانوادگی هستند؛ مثل زنانی که تنها یا با فرزندان خود از خشونت خانگی فرار کردهاند. رسیدگی به این پروندهها چه طور پیش میرود؟
- بررسی این پروندهها تا زمان گرفتن پاسخ نهایی، بین شش ماه تا دو سال طول خواهد کشید. این مساله هم به شانس پناهجویان برمیگردد که کارمند وزارت کشور طی چه زمانی به کیس آنها رسیدگی کند. تا چهار ماه پیش، سیستمی در بریتانیا حاکم بود که دولت را وادار میکرد طی شش ماه به پرونده پناهجویان پاسخ دهد. اما چهار ماه پیش دولت به این نتیجه رسید که بیش از نیمی از تازهواردان طی این مدت جوابی نگرفتهاند. برای همین این سیستم کنار گذاشته شد. بعضیها شانس دارند و زودتر جواب خود را میگیرند، برخی دیگر یک سال برای تعیین مصاحبه زمان نیاز دارند و یک سال هم برای گرفتن جواب.
اگر پناهجویان وکیل نداشته باشند، این پروسه بیشتر طول میکشد؟ گرفتن وکیل برای آنها چه قدر هزینه خواهد داشت؟
- تجربه من برعکس این مورد را نشان میدهد. احساس میکنم وزارت کشور بریتانیا علاقهای به گرفتن پناهجو ندارد. برای همین پرونده آنهایی که وکیل ندارند، به سرعت مورد رسیدگی قرار میگیرد و ناآگاهی آنها باعث سوءاستفاده بریتانیا میشود که سریع آنها را رد کند. به همین دلیل، بسیار مهم است که پناهجویان به محض رسیدن به این کشور، با وکیل در ارتباط قرار بگیرند.
هزینه وکالت هم بستگی به پرونده دارد. اگر پرونده سادهای باشد، بین ۵۰۰ تا هزار پوند هزینه دارد. مثلا خبرنگاری با چند صد مقاله و آثار شکنجه و حکم قضایی را در نظر بگیرید. این مدارک باید ترجمه شوند و در اختیار کارشناس قرار بگیرند. این پرونده کار بیشتری میبرد و گرانتر است. بعضی از وکلا با درک شرایط پناهجو، هزینه را تعیین میکنند؛ مثلا میگویند تا فلان مرحله، سه هزار پوند هزینه خواهد داشت. بریتانیا هم خدمات دولتی دارد که پناهجویان از آن میتوانند استفاده کنند. دولت این کشور برای پذیرفتن پرونده هر پناهجو، ۴۱۳ پوند میپردازد.
شرایط مکانهای زندگی که در اختیار پناهجویان قرار میگیرد، چهگونه است؟ آیا در خانههایی مستقل هستند یا چندین نفر ناچار به زندگی با یکدیگر خواهند بود؟
- بریتانیا خانههایی برای پناهجویان اجاره میکند که معمولا سه تا شش خوابهاند و چندین پناهجو را با هم در آنها قرار میدهند. معمولا هم سعی میکنند ملیتها را یکسان انتخاب کنند تا زندگی راحتتری داشته باشند. گاهی هم ملیتها متفاوت هستند. در بعضی مواقع که اتاقها بزرگ باشند، از پناهجویان میخواهند که چند نفر در یک اتاق زندگی کنند. از سال گذشته شمار پناهجویانی که به بریتانیا وارد شدند، به شکل چشمگیری بالا رفته است؛ به ویژه آنهایی که با قایق از فرانسه و با عبور از کانال «مانش»، خود را به این کشور رساندهاند. حتی در گزارشی آمده بود که زنی ایرانی در ۹ آگوست به دلیل وحشت سکته کرده و از قایق به دریا پرت شده و جان خود را از دست داده است.
برخوردهای اولیه با این پناهجویان چه گونه است؟ تکلیف پیکرهای آنهایی که جان باختهاند، چیست؟
- اولین اقدام، بررسی هویت پناهجویان است که دولت بریتانیا مطمئن شود آیا آنها تهدیدی برای امنیت کشور به شمار میروند یا خیر. اگر نباشند، سریع به مساله مشکلات جسمی و روحی آنها رسیدگی میشود؛ یعنی بعد از ملاقات با یک کارمند وزارت کشور و انجام پیشمصاحبه نخست، دومین قدم، احضار پزشک یا پرستار برای معاینه است. اگر مشکلی وجود داشته باشد، سریع مورد رسیدگی قرار میگیرند. اگر جنازهای را پیدا کنند، اول بررسی میکنند که بیماری دارد یا خیر. معمولا هویت متوفی را مشخص میکنند، با خانوادهاش تماس میگیرند و پیکر او را به کشور مبدا برمیگردانند. در غیر اینصورت، بدن همانجا دفن میشود.
احتمال بازداشت شدن افرادی که به بریتانیا میرسند، بسیار است. اگر بازداشت شوند، به بازداشتگاه منتقل میشوند، در غیر اینصورت در هتلهایی اسکان داده خواهند شد که دولت بریتانیا مخصوص پناهجویان اجاره میکند.
شرایط بازداشتگاهها چهطور است؟
- تاسفبار. در بریتانیا حدی برای بازداشت مشخص نشده است. من پناهجویانی را دیدهام که شش یا هفت سال در بازداشت بودهاند. در حالیکه نداشتن مدت زمان مشخص روی روحیه افراد هم تاثیر میگذارد. زندانی میداند که تا کی محکوم به گذراندن زندان است اما پناهجو در بازداشت هیچ چشماندازی به آزادی خود ندارد. امکاناتی مثل باشگاه ورزشی، کلاسهای زبان و مهارتیابی برای آنها در نظر گرفته میشود اما صرفا برای وقت پر کردن. به پناهجو میگویند اگر بخواهی، میتوانی کار هم بکنی. اما با ساعتی یک پوند. در حالیکه حداقل دستمزد برای کارگر نزدیک به ۹ پوند است. در واقع، یک پناهجوی بازداشتی در پایان روز کاری دستمزدی میگیرد که یک شهروند برای یک ساعت کار دریافت خواهد کرد. البته این مساله به خاطر اعتراضهای بسیار، قرار است به دادگاه استیناف برود.
پناهجویان در بازداشتگاهها اینترنت، تلفن و کتابخانه دارند اما اجازه خروج از بازداشتگاه را ندارند. یکی از پروندههایی که مطرح شد، بسیار تاثربرانگیز بود. یک پناهجو که در ۱۸ سالگی بازداشت شده بود، هنگام آزادی ۲۵ سال داشت. وقتی پرونده بعد از ۵۳ ماه به دادگاه رفت، قاضی گفته بود بازداشت او هنوز قانونی است. این کودک پناهجو ۱۰ سال داشت که وارد بریتانیا شده بود اما مشخص نبود از کجا آمده است. او را در فرودگاه پیدا کرده بودند. این کودک را به محلی مثل بهزیستی فرستادند اما متاسفانه به خاطر شرایط و محیط، به یکی از شرورترین جنایتکاران بریتانیا تبدیل شد. در ۱۵ سالگی رییس یکی از گروههای خرابکاری شد و در زندان، باند مواد مخدر به راه انداخت. حتی اقدام به تهدید خانوادههای پلیسهای زندان میکرد. پرونده او هنوز ادامه دارد و حالا با پابند الکترونیکی در خانهای زندگی میکند که باید از ساعت هشت شب تا شش صبح در آن بماند. افراد بسیاری مثل او هستند که در بازداشتگاه و زندان به سر میبرند.
در آخرین گزارشهای انتشار یافته در مورد پناهجویانی که با قایق به بریتانیا رسیدهاند، گفته شده است تعداد ۶۵ نفر از آنها را بازگرداندهاند. دولت هم اعلام کرده است که برای مجازات و درس عبرت، به بازگرداندن این پناهجویان ادامه خواهد داد. اطلاعی دارید که چهقدر این تهدید جدی است؟
- کاملا از این روند آگاه هستم. بریتانیا میخواهد پیام محکمی به پناهجویان بدهد که از این راه خطرناک اقدام نکنند. چندین نفر از موکلان من هم در این جمعیت بودند. اما بریتانیا تصمیم گرفت آنها را به اولین کشوری برگرداند که در آن اثر انگشت داشتند. گروهی از پناهجویانی که با قایق آمده بودند، افرادی هستند که تقاضای پناهندگی آنها در نروژ، بلژیک، ایتالیا، رومانی و فرانسه رد شده است. نخستوزیر و وزرای جدید کشور بریتانیا برای آنکه از فاجعه بزرگ در آبهای این کشور جلوگیری کنند، تصمیم گرفتند که با این پیام، چنین راه خطرناکی را مسدود سازند. پیام آنها این بود که اگر شما موفق هم بشوید از این طریق به بریتانیا وارد شوید، شما را برمیگردانیم. خبر دارم بسیاری از آنها به کشورهای دیگر فرستاده شدهاند. اگر پناهجویی در کشوری دیگر اثرانگشت نداشته باشد اما با قایق از فرانسه به بریتانیا آمده باشد، این فرد به فرانسه برگردانده میشود. اما برخی هم هستند که اگر شانس بیاورند، ممکن است در بریتانیا مورد بررسی قرار بگیرند. طبق قانون دوبلین، بریتانیا تنها شش ماه فرصت دارد تا پناهجویان را برگرداند و اگر این مدت طی شود، ناچار است که پروندههای آنها را بررسی کند. دو برادر موکل من بودند که یکی در کرواسی اثر انگشت داشت و دیگری در ایتالیا. بریتانیا برای کرواسی نامه نوشت که این پناهجو را برنمیگردانیم اما برادر دیگر را به ایتالیا برگرداند. نمیتوانم بگویم چرا این اقدام انجام میشود. این اختیاری است که وزارت کشور دارد تا قانونی عمل کند یا غیرقانونی.
به نظر من، دولت بریتانیا مساله وارد شدن پناهجویان با قایق را جدی گرفته است و فکر میکنم اکثر این پناهجویان را برخواهد گرداند؛ حداقل به فرانسه.
تحلیلها حاکی از آن هستند که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا معضلات بزرگ اقتصادی برای این کشور به همراه خواهد داشت. یکی از مهمترین عوامل ورود پناهجویان به این کشور هم به دلیل اقتصاد قوی آن و به ویژه وجود کارهای سیاه است. به نظر شما، بعد از برگزیت، در حوزه اقتصادی شرایط پناهجویان سختتر خواهد شد؟
- طبق آخرین گزارشهایی که دولت بریتانیا منتشر کرده است، در صورت وقوع برگزیت، اقتصاد کشور که پنجمین اقتصاد بزرگ دنیا است، طی ۱۰سال آینده پنج تا هشت درصد کوچکتر خواهد شد. در اقتصاد یک کشور، پنج درصد رقم بالایی است و مسلما روی اقتصاد کشور تاثیر دارد. ارزش پوند طی پنج تا ۱۰ سال افت خواهد داشت. برگزیت نه تنها بحران سیاسی و هویتی در پی خواهد داشت بلکه بحران اقتصادی نیز در پی آن خواهد آمد. آزادیهای تجارت با اتحادیه اروپا در سیستم گمرکی و مارکت بزرگ این اتحادیه از دست میرود. درباره دسترسی به ۵۰۰میلیون مشتری صحبت میکنیم. در این روند، وضعیت پناهجویان هم بدتر خواهد شد. بریتانیا طی سالهای گذشته تا جاییکه توانسته است، امکاناتی مثل حقوق ماهیانه، تخصیص محل زندگی و موارد دیگر را برای پناهجویان کاهش داده است. همین پولی که به پناهجویان میدهند، اصلا با تورم قابل مقایسه نیست. این مبلغ نصف بیمه بیکاری است که شهروندان بریتانیایی دریافت میکنند. باید در نظر داشت که بیمه بیکاری برای شهروندان این کشور طبق قوانین بریتانیا، خط فقر محسوب میشود. نصف این مبلغ برای پناهجویان در نظر گرفته شده است؛ یعنی هفتهای ۳۶پوند و ۳۵ پنس. هزینه اجاره خانه، پول برق و آب و گاز برعهده دولت است اما هزینه تلفن پرداخت نمیشود. اگر پناهجو بخواهد بر سر یک قرار رسمی و دولتی برود، برایش بلیت میفرستند اما هزینه رفتن به پزشک یا وکیل برعهده خود او خواهد بود.
اگر پناهجویان پاسخ رد برای درخواست پناهندگی خود دریافت کنند، این خدمات را هم طی ۲۸ روز از دست میدهند. با چنین شرایطی، نمیتوانم درباره پناهجویانی که تصمیم دارند به شکل غیرقانونی (سیاه) زندگی و کار کنند، نظری داشته باشم. این تصمیم شخصی هر فردی است.
آیا پناهجویانی که درخواستشان رد میشود، برگه ترک خاک دریافت میکنند؟ چه مدت وقت دارند تا بریتانیا را ترک کنند؟
- دولت بریتانیا به این افراد نامه میفرستد که پاسخ درخواست شما منفی است و لطفا کشور ما را ترک کنید. اما هیچ زمانی روی این برگه مشخص نشده است. برای همین، زندگی و اشتغال سیاه به راه میافتد. البته بازگرداندن پناهجویان به ایران اتفاق نمیافتد؛ هم به خاطر روابط دو کشور و هم اینکه ایران با پذیرفتن اجباری پناهجویان رد شده، موافقت نکرده است. آنها میتوانند بعد از یک یا دو سال دوباره درخواست بدهند. اگر کمبود مدارک هم باعث شود که ادعای پناهجو مورد قبول واقع نشود، او میتواند بعد از تکمیل مدارک خود، دوباره درخواست پناهندگی بدهد.
فکر میکنید بعد از برگزیت، بریتانیا همچنان مقصد رویایی پناهجویان باقی بماند؟
- بریتانیایی که امروز به عنوان کشوری با آزادی بیان و فکر میشناسیم و بهترین دانشگاهها و بازار کار خوبی را دارد، واحد پولش قوی است و با پاسپورت آن میتوان به ۱۶۰ کشور جهان سفر کرد، بعد از برگزیت دیگر چنین نخواهد بود. در حال حاضر یکی از راستگراترین و نژادپرستترین دولتهای تاریخ بریتانیا حکومت را در اختیار دارد؛ دولتی که وزیر کشور آن به اعدام معتقد است و نخستوزیرش بدون هیچ ابایی دروغ میگوید و اعضای حزبش را به خاطر موافق نبودن با برگزیت اخراج میکند. بریتانیا به کشوری کاملا دو دسته تبدیل شده است؛ عدهای میخواهند در اتحادیه اروپا بمانند و دسته دوم میخواهند این اتحادیه را ترک کنند. این را در حالی میگویم که در بریتانیا زندگی میکنم، پاسپورت این کشور را دارم، همسرم بریتانیایی است و خانه خودم را دارم. اما بریتانیا بعد از برگزیت، جذابیتهای قبلی را برای مهاجرت و پناهندگی نخواهد داشت.
ایران وایر